Pyetja e parë filozofike dhe rëndësia e saj
( Me rastin e ditës botërore të filozofisë)
Pyetjet e para filozofike si fëmijë i parashtrojmë aty ka mosha 4-5 vjeçare kur duam ta njohim rrethin natyror dhe shoqëror ne të cilin jetojmë. Pyetjet e shtruara të kësaj moshe: Si kemi ardhur në jetë? Kush na ka pru këtu? E te tjera si këto janë pyetje filozofike, të cilat në fund të moshës pesë vjeçare ndrydhen për një periudhë kohe nga faktorët shoqëror, psikologjik, për tu rishfaqur aty ka mosha 13- 14 vjeçare , atëherë kur fillojmë të mendojmë për veten dhe rendësin e vetes në këtë jetë.
Shkruan: Adem Gavazaj
Tek fëmijët e moshës 13-14 vjeçare ndodh bashkë me pyetjet e ndrydhura me parë edhe shqetësimi intelektual, që na bënë të parashtrojmë pyetjet; Çfarë duhet të bëjë? Cila është rëndësia ime në këtë jetë? Si me i njohtë gjërat? Çfarë jam dhe pse jetojë e të tjera, si këto? Këto pyetje na përcjellin gjatë gjithë jetës..
Thuhet se pyetja e parë filozofike është shtruar nga shkolla e pare filozofike e quajtur Shkolla e Miletit. Përfaqësuesit e saj Talesi,Anaksimandri, Anaksimeni kanë qenë të habitur me ndryshimet që ndodhin gjatë shfaqjes si formë dhe “humbjes” së shfaqjes së gjërave. Kjo habi, kureshtje, i ka shtytur filozofët e kësaj shkolle të shtrojnë pyetjen që konsiderohet si pyetja e parë filozofike, që do të paraqitet paka shumë kështu: “Çfarë mbetet e pa ndryshuar në të gjithë procesin e ndryshimit” ? Nëse gjithçka ndryshon duhet me ekzistuar njëshi që nuk ndryshon e ai njësh sipas të parit filozof të filozofisë perëndimore Talesit ishte UJI gjithçka fillon me ujin ndryshon dhe prapë kthehet ne ujë.
Anaksimandri nuk pajtohej me Talesin dhe thoshte se nuk është uji njëshi që ndryshon formë dhe prapë kthehet në ujë, por është diçka e pa përcaktuar diçka e pafundme (Apeironi). Gjërat janë të fundme, kurse lënda e origjinës se tyre është e pafundme ose e pakufishme thoshte Anaksimandri.
Anaksimenin nuk e kishte kënaqur as përgjigja e Talesit Uji,as e Anaksimandrit e pakufishmja e pafundmja, ai përcaktojë ajrin si njësh që mbetet i pa ndryshuar në këtë ndryshim.
Në dallim nga Shkolla Miletit, Pitagoreasit pyetjes :Çka mbetet e pa ndryshuar ne këtë ndryshim i përgjigjen duke thënë, se gjërat përbëhen nga numrat, numri mbetet i pa ndryshuar. Çdo send është NJË , që përbëhet nga pjesët që janë numra dhe si të tillë të pa ndryshueshëm në këtë ndryshim.
Herakliti-Pyetjes se çka mbetet e pa ndryshuar në këtë ndryshim i përgjigjet me, vet ndryshimi mbetet i pa ndryshuar. Herakliti e shihte ndryshimin te zjarri, zjarri sillet në mënyrë të tillë dhe të kujton ndryshimin. Zjarri është në të njëjtën kohë mungesë dhe tepricë, zjarri vazhdimisht duhet të ushqehet dhe vazhdimisht të jep diçka në formë të nxehtësisë, tymit dhe hirit.
Pyetja e parë filozofike e shtruar nga parasokratikët e Shkollës së Miletit“ Çka mbetet e pa ndryshuar në këtë ndryshim” ka rëndësinë e saj të madhe sepse në një farë mënyre ka ndikuar edhe në shfaqjen e monoteizmit Abrahamik . Tek Judaizmi me përgjigjen Perëndia.Te Krishtenizmi me përgjigjen Zoti, dhe Islami me përgjigjen Allahu, mbetet i pa ndryshuar dhe ka fuqinë e ndryshimit .
